Bohaterem niniejszego artykuÅ‚u bÄ™dzie papużka falista, bez wÄ…tpienia najpopularniejsza papuga wystÄ™pujÄ…ca w hodowlach na caÅ‚ym Å›wiecie od przeszÅ‚o 200 lat. 

Miejsce w systematyce

Gatunek Melopsittacus undulatus jest jedynym przedstawicielem rodzaju Melopsittacus. Nie posiada też podgatunków, co prawda J. Scobe wydzielił z gatunku Melopsittacus undulatus, papużkę falistą zachodnią (Melopsittacus u. pallidiceps) oraz papużkę falistą północną (Melopsittacus u. intermedius), jednakże inni ornitolodzy nie zgadzali się ze Scobem, gdyż różnice między tymi podgatunkami były niewielkie. Brali też pod uwagę fakt, że obie populacje krzyżują się między sobą. Wg. Josepha M. Forshawa Melopsittacus jest rodzajem pośrednim między rodzajami Neophema (łąkówka) i Pezoporus (papużka ziemna).

Historia papużki falistej w Europie

Papużki faliste w Europie pojawiÅ‚y siÄ™ w poÅ‚owie wieku XIX, dokÄ…d zostaÅ‚y sprowadzone przez znanego ornitologa Johna Goulda. Po raz pierwszy zostaÅ‚y opisane przez Thomasa Watlinga, faÅ‚szerza pieniÄ™dzy zesÅ‚anego do Australii, a pierwszÄ… publikacjÄ…, w której ukazaÅ‚ siÄ™ opis papużki falistej byÅ‚o dzieÅ‚o G. Shawa "Zoology of New Holnad". Bardzo szybko zdobyÅ‚y popularność w Europie, dobrze siÄ™ rozmnażaÅ‚y, ale nadal wiÄ™kszość stanowiÅ‚y osobniki importowane. Dopiero po wprowadzeniu przez rzÄ…d Australii caÅ‚kowitego zakazu wywozu zwierzÄ…t ich hodowla siÄ™ rozwinęła, zaczęły powstawać farmy nastawione na masowe rozmnażanie z przeznaczeniem na rynek. PierwszÄ… odmiana barwna pojawiÅ‚a już w XIX w. na farmie hodowlanej w Anglii, a byÅ‚a to papużka falista żółta. 

Występowanie

Papużki występują w całej Australii, gdzie tworzą nawet stada liczące do 1 000 000 osobników. Nie ma jej jedynie na wybrzeżach i wyspach (m.in. Tasmanii) w górach i na terenach leśnych.

Åšrodowisko naturalne

Głównym miejscem wystÄ™powanie papużek sÄ… stepy, poroÅ›niÄ™te różnymi gatunkami traw. Jest ona gatunkiem koczowniczym, czyli jeżeli w miejscu ich aktualnego pobytu skoÅ„czy siÄ™ pożywienie, to przenoszÄ… siÄ™ na inne tereny, bardziej zasobne w pokarm. Å»erujÄ… głównie rano i wieczorem, unikajÄ…c najgorÄ™tszej pory dnia, przesiadujÄ…c w miejscach zacienionych. Głównym pożywieniem papużek sÄ… nasiona traw, rzadziej ziół, bardzo rzadko owady, owoce, zielenina. 

Przed nadejściem pory deszczowej papużki dobierają się w pary i zaczynają poszukiwania miejsca do złożenia jajek. Przeważnie są to dziupla drzew eukaliptusowych, rzadziej termitiery.

A Brehm tak opisuje ją w środowisku naturalnym:

"... W ojczyźnie swojej ptaszek ten zamieszkuje równiny porośnięte trawą, żywi się nasionami i trzyma się przeważnie stadami, złożonemi z 20 - 100 sztuk, i to nawet okresie gniazdowania, jakkolwiek i wówczas poszczególne pary w obrębie stada trzymają się ściśle ze sobą. Gniazdo zakładanie jest z dziuplach i szczelinach drzewa gumowego, a w grudniu samica składa w niem 4-6 białych okrągłych jaj. Z taką samą regularnością, jak nasze ptaki przelotne u nas, pojawiają się papużki faliste w południowej Australii w czasie tamtejszej wiosny, czyli o porze odpowiadającej naszej jesieni..."

(A. Brehm - "Życie zwierząt" - Praha 1936. W dalszej części artykułu wykorzystam jeszcze fragmenty działe Brehma)

WyglÄ…d

Papużka falista jest niewielka, dorasta do 18 cm. Od czoła przez całą głowę (częściowo też na plecach) rozciągają cię czarne pręgi (prawdopodobnie od nich pochodzi nazwa "falista"). Plecy pokryte czarnymi żółto obrzeżonymi piórkami. Ogon czarny. Skrzydła z zewnątrz pokryte czarnymi żółto obrzeżonymi piórkami, od spodu pokryte są 4 pasami: Pierwszy - położony koło nasady skrzydła zielony, drugi - szary, trzeci - żółty, czwarty - położony najbardziej na zewnątrz szary. Nogi różowe. Oczy małe, o czarnej tęczówce. Woskówka u samców niebieska u samic od "cielistej" do brązowej. Dziób żółty. Pod dziobem biały "śliniak" pokryty po bokach "koralami". Brzuch jednobarwny, zielony.

A Brehm w swoim dziele "Życie zwierząt" tak opisuje wygląd papużki falistej:

"...Jest jedną z najmniejszych papug, jednak dzięki wydłużonemu ogonowi wydaje się być znacznie większa, niż jest w rzeczywistości. Przednia część jej głowy i gardziel są siarkawo - żółte, z każdej strony odgraniczone ozdobione przez 4 niewielkie plamki. Cały płaszcz jest zielono - żółty, przyczem niemal na każdem piórze występują 4 poprzeczne czarne prążki. Spód ciała, dolna część pleców i kuper są trawiasto zielone, dwa wydłużone pióra ogona ciemno - niebieskie, pozostałe sterówki zielono - niebieskie z szerokimi cytrynowo - zółtemi plamami; woskówką ciemno niebieska, tęczówka jasno żółta..."

Zachowanie

Te małe papużki są bardzo żywotne, nieustannie buszują po klatce, wolierze. Każda nowa rzecz, która znajdzie się w ich lokum musi zostać przez nie "zbadana". Nie są (stosunkowo) trudne do oswojenia. Najlepiej czują się w gromadkach, gdyż tak żyją na wolności. Pomagają sobie w czyszczeniu upierzenia itp. Często dochodzi między nimi do "kłótni", na szczęście rzadko groźnych.

Pomieszczenie hodowlane

Dla parki papużek wystarczy klatka o długości 80 cm. Jednak należy się stosować zasadę "czym większa, tym lepsza", nie ma klatek za dużych.

Możemy też wybudować papużkom wolierę wewnętrzną lub zewnętrzną. W wolierze wewnętrznej możemy trzymać kilka sztuk, które same się dobiorą w pary, co może dać lepsze wyniki hodowlane. Jeżeli jednak mamy zamiar rozmnażać odmiany barwne, kształtne lub mamy zamiar wyselekcjonować coraz to lepsze papużki, najlepiej rozmieścić każdą parkę w osobnej klatce. W wolierze zewnętrznej, papużki mogą być przez cały rok. Musi ona mieć co najmniej 3 m długości, powinna być wyposażona w grube gałęzie lub platformę z desek, gdzie papugi będą mogły nocować, bez obawy, że odmrożą sobie nogi (przykryją je piórami). W wolierze też powinno znaleźć się miejsce zadaszone, a najlepiej jest zbudować takie małe pomieszczenie o wymiarach np. 1m x 1m, gdzie znajdzie się miejsce do nocowania. W pobliżu, gdzie będą przebywały papużki powinno się znajdować słabe źródło światła, które uchroni je od ewentualnego stresu związanego z np. człowiekiem wchodzącym w nocy do pomieszczenia i zaświecającym światło, a także w zimie, gdy zapadnie zmrok papużki często zostają nocować na siatce, co może skończyć się odmrożeniem nóżek, dzięki źródle światła znajdą "bezpieczne" miejsce do nocowanie.

Zalety hodowli papużek w stadzie przedstawił Robert Sobecki w artykule "Papużki faliste - hodowla systemem stadnym".

A. Brehm tak opisał zachowanie i temperament papużki:

"... Å»aden z ptaków hodowanych w klatkach nie wytrzymuje z nim porównania. Inne papugi odznaczajÄ… siÄ™ Å›wietnoÅ›ciÄ… barw, czy też zdolnoÅ›ciami naÅ›ladowczymi; ona tych zalet nie posiada, bije je jednak swym swoistym, nieporównywalnym wdziÄ™kiem. Jest ona ozdobÄ… każdego pokoju i zdolna jest podbić najbardziej zatwardziaÅ‚e serca..." 

Oswajanie

Papużki faliste są stosunkowo łatwe do oswojenia, między innymi dlatego, że przeważnie od urodzenia towarzyszą im ludzie. Jeżeli mamy zamiar mieć dwie oswojone papużki, radzę najpierw oswoić jedną i dopiero później drugą. Nowa papużka nabierze szybciej ufności do ludzi, jeżeli jej towarzyszka będzie je posiadała.

Najlepiej do oswajania wybrać sobie bardzo mÅ‚odÄ… papużkÄ™ falistÄ…, lub jeszcze lepiej zabrać rodzicom z gniazda mÅ‚ode i samodzielnie je wykarmić. Po zdobyciu mÅ‚odej papużki, wpuszczamy jÄ… do uprzednio przygotowanej klatki. Nie powinno siÄ™ w niej znajdować żadnych zbÄ™dnych przedmiotów (luterka, dzwonki). Papuga powinna siÄ™ nami zainteresować, a nie zabawkami. Po miniÄ™ciu tego okresu zaczynamy do papużki przemawiać (najlepiej caÅ‚y czas jedno sÅ‚owo, np. jej imiÄ™), podczas czego podajemy papużce na patyku (zawsze tym samym) jakiÅ› smakoÅ‚yk (np. kawaÅ‚ek jabÅ‚ka). Po ok. miesiÄ…cu próbujemy podawać papużce pokarm z rÄ™ki, najlepiej na poczÄ…tku poÅ‚ożyć na rÄ™ce również patyczek, którego papużka siÄ™ nie boi. Po jakimÅ› czasie papużka powinna zacząć nam wchodzić na rÄ™kÄ™, kiedy to nastÄ…pi możemy jÄ… wyjąć z klatki i przejść z niÄ… po pokoju, wtedy papużka oswoi siÄ™ z jego wyglÄ…dem. Na poczÄ…tku tyle czasu poza klatkÄ… wystarczy, później może przebywać poza klatkÄ… coraz dÅ‚użej. Aż w koÅ„cu bÄ™dziemy mieli problemy z zmuszeniem jej do powrotu do klatki. Wtedy najlepiej zastosować maÅ‚y podstÄ™p, wÅ‚ożyć do klatki (tak żeby papużka widziaÅ‚a) jakiÅ› przysmak, to powinno jÄ… zmusić do powrotu. Musimy pamiÄ™tać o cierpliwoÅ›ci, która jest konieczne do oswojenia papużki, nie wolno Å‚apać papużek do rÄ™ki, gdyż może to skutecznie zrazić papużkÄ™ do nas.
Oto bardzo krótki, optymistyczny tekst źródłowy, dla osób chcących nauczyć je naśladować różne dźwięki, autorstwa A. Brehma:

"...W naśladowaniu jakichkolwiek głosów przejawiają minimalne zdolności..."
Jednak nie powinno siÄ™ brać tego poważnie, rekordzistka podobno nauczyÅ‚a siÄ™ ponad 300 słów. 

ObrÄ…czkowanie

Zwykłe (rozmiarów dzikiej papużki) papużki obrączkujemy obrączkami o numerze 4 (średnica 4 mm).

Czynność obrÄ…czkowania wyglÄ…da nastÄ™pujÄ…co: 

Chwytamy ptaka lewÄ… rÄ™kÄ… (jeżeli jesteÅ›my praworÄ™czni), kciukiem i palcem wskazujÄ…cym chwytamy nogÄ™ papugi. Na trzy najwiÄ™ksze palce zÅ‚ożone razem nakÅ‚adamy obrÄ…czkÄ™. NastÄ™pnie odginamy najmniejszy palec (kciuk) do tyÅ‚u, tak, żeby caÅ‚kiem przylegÅ‚a do nogi, nastÄ™pnie przesuwany obrÄ…czkÄ™ do koÅ„ca nóżki, tak żeby noga wróciÅ‚a do swojego normalnego uÅ‚ożenia. 

Papużki obrÄ…czkujemy do 10 dnia życia, gdyż później nie da siÄ™ zaÅ‚ożyć im obrÄ…czki. 

Możemy papużki obrączkować trzema typami obrączek:

I. zamkniętymi - są to typowe obrączki, najczęściej stosowane w Polsce, taki obrączki najczęściej możemy zdobyć, jeżeli należymy do jakiegoś związku hodowców, widnieją na niej takie informacje jak ( obrączki Małopolskiego Stowarzyszenia Hodowców Kanarków i Ptaków Egzotycznych): numer (np. 01), rok wybicia (np. 99), sygnum hodowcy (np. C3) i informację o stowarzyszeniu (np. MS); na innych polskich obrączkach często też jest godło polski

II. zaciskowe - prawie nie stosowane w Polsce, możliwość zaÅ‚ożenie na dorosÅ‚ego ptaka 

II. tworzywa - rzadko stosowane w Polsce, do dodatkowej identyfikacji ptaków

Pokarm

Podstawowym pokarmem papużek są ziarna zbóż: prosa, kanaru, owsa. Różni autorzy opisują, że papużki faliste chętnie też spożywają siemię lniane, konopie i murzynek, jednak u mnie nie cieszyły się one żadnym zainteresowaniem u papużek.

Ja w swojej hodowli stosujÄ™ takÄ… mieszankÄ™:

I. podczas spoczynku: 
proso - 55 %
kanar - 15 %
owies - 20 %
skiełkowana pszenica - 10 %

II. w okresie lęgowym, oraz podczas odchowu młodych:
proso - 30 %
kanar - 10 %
owies - 10 %
skiełkowana pszenica - 60 %

Dobrze jest też papużkom, szczególnie czasie lęgów podawać proso senegalskie w kolbach.
Z zielonek stosuję: gwiazdnicę, mniszek (mlecz), różne chwasty (np. tak zwane dzikie proso), a także uprawiam małe poletko prosa, który papużki bardzo chętnie zjadają (szczególnie w stanie dojrzałości mlecznej i woskowej).
W hodowli papużek falistych z owoców i warzyw stosujÄ™: jabÅ‚ko, marchew, wiÅ›nie, czereÅ›nie. Na pewno możne też podawać im inne owoce i warzywa, ale jeszcze ich nie próbowaÅ‚em stosować ich w karmieniu. 
Bardzo wartościowym pokarmem dla papużek (szczególnie podczas odchowu młodych) jest skiełkowane ziarno. Ja podaję falistym głównie pszenicę, czasami też kiełkuję proso i owies. Można próbować je karmić innymi skiełkowanymi nasionami, jeżeli tylko będą je jadły.
W okresie lęgowym wskazane jest podawanie ugotowanego na twardo jaja wymieszanego z kaszą manną oraz z premiksem witaminowo - mineralno - aminokwasowym (np. firmy Dolfos).
Niektórzy autorzy podajÄ™ informacjÄ™, że falistym można podawać biszkopty zamoczone w mleku, ja tego nigdy nie próbowaÅ‚em, ale podajÄ™ papużkom biszkopty bez żadnych dodatków. Również lubiÄ… obgryzać korÄ™ różnych drzew. U mnie dostajÄ… one raz na jakiÅ› czas Å›wieże gaÅ‚Ä…zki wierzby, które sÄ… przez nie okorowywane z wielkÄ… ochotÄ….
W tej chwili na polski rynek wchodzą różnego rodzaju granulaty dla papug (np. Pretty bird), słyszałem, że są one bardzo dobre. Jednak nie potrafię powiedzieć nic więcej, gdyż nigdy ich nie stosowałem.
Papużki cały czas powinny mieć dostęp do świeżej wody, można dodawać do niej różne preparaty. Ja stosuję (raz na jakiś czas) do wody Polfamix Z dla zarodowych stad kur niosek, a także (częściej w zimie) preparat dla gołębi Aminosol, zawierający masę różnych mikro i makro elementów.
Z minerałów papużki cały czas mają dostęp do kostki wapiennej zawieszonej na ściance klatki, a także piasku rzecznego i rozkruszonej kostki mineralnej dla gołębi "Pickstain" lub "Taubenstein". W okresie lęgowym papużki dostają także w większej ilości skorupki z jaja kurzego. Można też stosować sepię, czyli szkielet mątw znad morza śródziemnego. Podaję też raz na jakiś czas papużki dostają węgiel drzewny (tzn. niedopalone gałęzie z ogniska).

Na koniec tekst autorstwa A. Brehma:

"...Bardzo istotną cechą tych ptaszków jest ich skromność co do pożywienia są one mniej wymagające, niż jakiekolwiek inne ptaki trzymane w klatkach. Jednak sól, wapno i piasek, niezależnie naturalnie od wody, należą do ich niezbędnych potrzeb życiowych. Chętnie jedzą one liście różnych roślin, proso, kanar i konopie; przyzwyczają się one również do owoców i cukru... "

Jednak nie radzę podawać papużkom ani soli, ani cukru.

Rozmnażanie

Doprowadzić do lÄ™gów papużki falistej nie jest trudno, wystarczy dobrana para, odpowiednia budka i odpowiednie warunki. DojrzaÅ‚ość pÅ‚ciowÄ… osiÄ…gajÄ… już w wieku 4 miesiÄ™cy i  wtedy sÄ… już zdolne do lÄ™gów, jednak bardzo odradzam rozpoczynanie lÄ™gów papużek w takim wieku, może to wpÅ‚ynąć na późniejsze wyniki hodowlane, a tak mÅ‚oda samiczka może mieć trudnoÅ›ci ze zniesieniem jaj.  Budka dla pojedynczej pary papużek może mieć np. takie wymiary: 15x15x20 cm (szer.dÅ‚.wys). Dno powinno być odpowiednio wyprofilowane, co zapobiegnie "rozjeżdżaniu" siÄ™ jajek. Dobrze jest zaÅ‚ożyć budkÄ™ z maÅ‚Ä… iloÅ›ciÄ… wiórów, które papużka wyrzuci podczas czyszczenia budki, inaczej bÄ™dzie niszczyÅ‚a budkÄ™ dziobem. Przed zaÅ‚ożeniem budki zwiÄ™kszamy w dawce pokarmowej ilość minerałów (szczególnie wapnia), zieleniny, owoców, skieÅ‚kowanych nasion itp.,  to stymuluje papużki do lÄ™gów. Gdy już zaÅ‚ożymy budkÄ™ samica zaczyna siÄ™ po ok. 1-2 dniach niÄ… interesować, wchodzi do Å›rodka oglÄ…da i w koÅ„cu czyÅ›ci. Po kilku dniach (ok. 7 dni) od rozpoczÄ™cia przesiadywania samicy w budce dochodzi do toków polegajÄ…cych na Å›wiergotaniu samca i karmieniu samicy. Po ok. tygodniu - dwóch dochodzi do pierwszego zniesienia, później samica znosi jeszcze ok. 4-7 jaj w dwudniowych odstÄ™pach, przez ten caÅ‚y czas siedzi na wczeÅ›niej zniesionych jajach. Po zÅ‚ożeniu 3 jaja możemy znowu umieÅ›cić w budce wióry, bez obawy, że samica zacznie ponownie jÄ… czyÅ›cić. Okres inkubacji jaj to ok. 18 dni, po czym w dwudniowych odstÄ™pach wylÄ™gajÄ… siÄ™ mÅ‚ode. Na poczÄ…tku siÄ™ nagie i Å›lepe. W czasie odchowu mÅ‚odych podajemy jak najróżnorodniejszy pokarm, bogaty w wszelkiego rodzaju dodatki takie jak: zielenina, owoce, warzywa, roztarte jajo i przede wszystkim kieÅ‚ki. MÅ‚ode przebywajÄ… w budce ok. 35 dni, po czym wychodzÄ… z budki i powinny przebywać z rodzicami jeszcze co najmniej dwa tygodnie. Pierwsze pierzenie mÅ‚odych nastÄ™puje w ok. 2-3 miesiÄ…cach od wyjÅ›cia z budki.

CzÄ™sto osoby nie posiadajÄ…ce wiÄ™cej ptaków poza jednÄ… parÄ… papużek falistych nie mogÄ… doprowadzić do lÄ™gów, jest tylko jedna rada, dokupić sobie jeszcze inne ptaki. Spowodowanie jest to prawdopodobnie gniazdowaniem caÅ‚ymi stadami w naturze. 

Odmiany

kształtne

- wystawowa papużka falista, WPF, standard

Na świecie powstaje i istnieje bardzo dużo klubów wystawowej papużki falistej (WPF). Charakteryzuje się ona w porównaniu z dziką papużka falistą znaczną wielkością. Występuje w wszystkich odmianach barwnych. W krzyżówkach z np. ptakami normalnej wielkości wychodzą młode pośrednie (tzn. "średnio duże").

- czubata

Po raz pierwszy na świecie papużki z czubkami pojawiły się w 1939 roku w Australii, Kanadzie i Anglii. Gen "czubatości" jest dominujący. W krzyżówkach jedna z papużek powinna być z czubkiem, a druga powinna być "gładko głowa", jeżeli skrzyżujemy dwie papużki czubate, to młode albo będą łyse, albo się nie wylęgną. Istnieją trzy formy czubka:

I. posiada z przodu głowy tylko grzywkę
II. posiada pół koronę z przodu
III. Posiada pełną koronkę

IstniejÄ… dwa typy papużek czubatych, jeden posiada widoczny czubek, drugi nie. 

- featherduster

Ten typ papużek SÅ‚owacy nazywajÄ… "chryzantemy", kto je widziaÅ‚, przyzna, że ta nazwa pasuje do niej idealnie. Jest to bardzo efektowna odmiana papużek. Ich pióra sÄ… bardzo dÅ‚ugie, to też jest ona bardziej podobna do mioteÅ‚ki niż do papugi. Nie nadaje siÄ™ do hodowli. Nie potrafi ustać na drążku, nie potrafi latać - caÅ‚y dzieÅ„ leży na dnie klatki, je, pije i Å›pi, nie rozmnaża siÄ™, przeważnie zdychajÄ… przy pierwszym pierzeniu. 

barwne

Odmian barwnych papużek falistych jest za dużo, żeby je opisać tak szczegółowo jak odmiany ksztaÅ‚tne w tym artykule, dlatego przedstawiam podstawowe informacje o odmianach w tabelce. 

Tabelka zostaÅ‚a opracowana na podstawie książek: Milan Vasicek - Papousci Australie II, Horst Bielfeld - Papużki faliste, B. Ambrus - Chovame papagajce vlnkovane (andulky), Zdenek Veger - Andulky. 

Maciej J. Ćwik